Wat is literatuur?
Blijft bij dit alles de vraag: Wat is literatuur? Maakt een spannend of aangrijpend verhaal een boek tot literatuur? Maakt dan mooie, rijk geschakeerde taal een boek tot literatuur? Hoewel het een subjectief begrip is, zijn ervaren lezers en deskundigen het over het algemeen wel eens wat literatuur is, hoe moeilijk de vraag ook is te beantwoorden.
Eerst en vooral wordt wat literatuur is bepaald door de relatie van het vertelde tot de werkelijkheid die wordt beschreven. Je zou kunnen zeggen dat in een dagboek of reisgids de werkelijkheid zo dicht mogelijk wordt benaderd: de waarheid wordt zo identiek mogelijk verhaald. Een zekere subjectiviteit zit hem dan natuurlijk wel in de keuze van het onderwerp en de mate van gedetailleerdheid van de beschrijving, maar wat wordt geschreven mag als waar en juist worden beleefd.
Eerst en vooral wordt wat literatuur is bepaald door de relatie van het vertelde tot de werkelijkheid die wordt beschreven. Je zou kunnen zeggen dat in een dagboek of reisgids de werkelijkheid zo dicht mogelijk wordt benaderd: de waarheid wordt zo identiek mogelijk verhaald. Een zekere subjectiviteit zit hem dan natuurlijk wel in de keuze van het onderwerp en de mate van gedetailleerdheid van de beschrijving, maar wat wordt geschreven mag als waar en juist worden beleefd.
In de fictionele literatuur staat het de auteur vrij om de relatie van de verhaalde werkelijkheid en de algemeen geaccepteerde werkelijk als het ware te deformeren, waardoor er bij de lezer een spanningsveld wordt opgeroepen dat nieuwe associaties kan doen ontstaan en waarbij als het ware 'zonder woorden' het streven van de hoofdpersoon of zijn ervaring van de werkelijkheid in een ander (breder, heftiger, intenser, of geheel ander) daglicht wordt geplaatst. Dat kan door de wijze waarop de werkelijkheid wordt beschreven of door de wijze waarop de werkelijkheid door de hoofdpersoon wordt beleefd.
De manier waarop deze soms prikkelende dissonantie tussen de werkelijkheid en het geschrevene wordt verkregen kan worden bepaald door de narratieve structuur van het geschrevene en door de wijze waarop de tekst is behandeld. We zouden dit de materiaalbehandeling kunnen noemen. Bij het laatste komt al gauw het begrip stijl om de hoek kijken. En dat leidt dan, na relatie met de werkelijkheid en behandeling van het materiaal, tot het fenomeen van de meerduidigheid die zo kenmerkend is voor literatuur.
Bij de beoordeling of een tekst tot literatuur gerekend kan worden zou je in eerste instantie kunnen volstaan met de beantwoording van een drietal vragen.
1. Is de gebruikte taal van op zichzelf staande waarde, ongeacht de inhoud van het geschrevene?
2. Is de tekst in staat om niet expliciete beschreven aspecten te belichten, onder meer als gevolg van de hierboven beschreven dissonantie, ofwel: is de tekst in staat meer te vertellen dan wat feitelijk wordt verteld?
3. Wordt de herkenning van de lezer in het beschrevene gezien als een bevestiging uitbreiding of verrijking van zijn gevoelswereld?
En zo is er nog wel wat meer uit de literatuur hierover op te diepen. Dit is slechts een eerste opmerking hierover.